‘Als je blanco of ongeldig stemt, beslis je in praktijk om je stem weg te gooien.’
AHA: dit is het verschil tussen een blanco stem en een ongeldige stem
Op 9 juni gaan de Belgen naar de stembus voor de federale, regionale en Europese verkiezingen. Wanneer is uw stem ongeldig? En is er een verschil met blanco stemmen?
Tekst: Ewald Pironet voor Knack
Stemmen bij verkiezingen vereist dat u bepaalde regels volgt om ervoor te zorgen dat uw stem geldig is. In Vlaanderen, Brussel en de Duitstalige Gemeenschap wordt er vooral elektronisch gestemd, terwijl dat in Wallonië, met uitzondering van de Duitstalige Gemeenschap, uitsluitend op papier gebeurt.
Er zijn een aantal zaken die jouw stem ongeldig maken. Als je op papier stemt, mag je alleen met het rode potlood dat ter beschikking wordt gesteld een of meerdere bolletjes kleuren. En dan ook nog op dezelfde lijst. Je mag niets op het stembiljet schrijven of tekenen, anders wordt jouw stem ongeldig.
Lijststemmen en naamstemmen
Om geldig te stemmen, moet je binnen eenzelfde lijst blijven. Als je jouw stem verspreidt over meerdere lijsten wordt de stem als ongeldig beschouwd. ‘Er is echter niets dat je belet om te stemmen voor één lijst op federaal niveau, een andere lijst op regionaal niveau en een derde lijst op Europees niveau’, zegt Pierre Vercauteren, politicoloog aan de UCLouvain.
Als er gestemd wordt binnen dezelfde lijst, maar er is tegelijkertijd sprake van lijststemmen (stemmen op de kop van de lijst) en naamstemmen (stemmen voor een of meer kandidaten binnen dezelfde lijst), dan wordt alleen rekening gehouden met de naamstemmen en telt de lijststem niet mee.
Als de kiezer noch voor een lijst, noch voor één of meerdere kandidaten stemt en het stembiljet blanco blijft, is er sprake van een blanco stem.
Wordt er rekening gehouden met blanco stem?
Wordt er rekening gehouden met blanco en ongeldige stemmen? Volgens de Belgische wetgeving worden de blanco stemmen (waarbij dus voor geen enkele lijst of kandidaat gestemd wordt) en de ongeldige stemmen wel geteld, maar wordt hiermee geen rekening gehouden bij de zetelverdeling tussen de partijen. Ze worden dus volledig genegeerd en geen enkele partij kan er gebruik van maken. Bij de zetelverdeling wordt dus enkel rekening gehouden met de stembiljetten waarop een geldige stem werd uitgebracht voor de verschillende lijsten.
Carl Devos, professor politieke wetenschappen aan de UGent: ‘Zowel een blanco als een ongeldige stem telt niet mee voor de verdeling en toewijzing van zetels aan lijsten en kandidaten. Die stemmen worden dus niet ‘verdeeld’ over de andere partijen. De zetelverdeling en -toewijzing gebeurt enkel via de geldige stemmen.’ Benjamin Biard, onderzoeker bij het CRISP: ‘Of ze nu blanco of ongeldig zijn, vrijwillig of onvrijwillig, dit soort stemmen worden beschouwd als onthoudingen.’
‘Qua resultaat is er dus geen enkel verschil tussen een blanco en een ongeldige stem’, benadrukt Dave Sinardet, professor politieke wetenschappen aan de VUB. ‘Ze zijn beiden onbruikbaar om de zetels te verdelen. Als je blanco of ongeldig stemt, beslis je dus in praktijk om je stem weg te gooien. Dat lijkt mij geen goed idee, want dan laat je de andere kiezers bepalen wie er verkozen wordt, terwijl die misschien toch keuzes maken waar je niet achter staat.’
Zwarte zondag 1991
Carl Devos merkt nog op dat er bij het analyseren van de stemmen traditioneel wél een onderscheid wordt gemaakt tussen ongeldige stemmen, blanco stemmen en niet opdagen op de verkiezingsdag. Devos: ‘Tijdens de vorige Kamerverkiezingen (2019) stemde ruim 6 procent van de kiezers blanco of ongeldig; 11,6 procent van de kiezers – een record – nam niet deel aan de verkiezingen. Dat gezamenlijk cijfer, 17 procent, betekent dat één op zes Belgische kiezers geen geldige stemvoorkeur uit. Dat was nooit hoger sinds de eerste zwarte zondag van 1991.’
‘De politieke partijen hebben daar geen last van, voor hen is dat niet zo erg’, vervolgt Devos. ‘Maar het wil wel zeggen dat steeds meer mensen zich niet meer herkennen in het politieke aanbod, en dat is slecht voor het draagvlak en dus voor de legitimiteit van het politieke systeem.’
Sinardet: ‘Die 17 procent die niet deelnam aan de verkiezingen komt overeen met bijna 1,4 miljoen kiezers, een pak meer dan dat de grootste partij haalt. Dat verdwijnt meestal uit zicht: de optelsom van de staafjes van alle partijen op tv en in de kranten komt altijd uit op 100 procent, maar dat is niet het volledige beeld.’
‘Die apathie is een belangrijk signaal’, zegt ook Sinardet. ‘Ik vind het een probleem dat zo veel mensen afhaken, hun stem weggooien, niet aan het democratische proces deelnemen. Je kunt zeker kritiek hebben op hoe onze politiek functioneert, maar wil je daaraan iets veranderen, dan moet je vooral je stem laten horen.’
Lees ook:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
