Verplicht is het wel, maar zijn er sancties verbonden als je niet komt opdagen?
AHA: daarom is gaan stemmen verplicht
Op 9 juni gaan alle stemgerechtigde Belgen naar de stembus voor de regionale, federale en Europese verkiezingen. Stemmen is in België een plicht. Waarom is dat verplicht?
Tekst: Ewald Pironet voor Knack
Stemmen is in België verplicht sinds 1893. Deze nieuwigheid viel toen samen met een andere belangrijke hervorming: de invoering van het algemeen mannenkiesrecht, al mochten sommige mannen toen nog een of twee stemmen extra stemmen uitbrengen. Er was toen dus nog sprake van meervoudig stemrecht. ‘Niet iedereen was gelijk, maar er werd toen een beetje meer gelijkheid gecreëerd omdat alle mannen van toen af moesten gaan stemmen’, aldus Benjamin Biard, onderzoeker bij het CRISP.
Mannenkiesrecht
Met het invoeren van het mannenkiesrecht werd ook de opkomstplicht ingevoerd. Dit om te vermijden dat de bazen de lagere sociale klassen onder druk zouden zetten om niet te gaan stemmen. En als veel mannen niet zouden gaan stemmen, zou dat sommige partijen sterk bevoordelen. Daarom werd met het invoeren van het algemeen stemrecht voor mannen ook meteen de stemplicht ingevoerd. Tussen haakjes: pas in 1948 kregen vrouwen in België stemrecht en stemplicht.
‘In de meeste Europese landen bestaat er geen opkomstplicht’, zegt Hendrik Vos, hoogleraar Europese politiek aan de UGent. ‘Enkel in Griekenland, Luxemburg en Cyprus is er ook een vorm van opkomstplicht.’
Opkomstplicht afschaffen
Er zijn bij ons voorstanders om de opkomstplicht helemaal af te schaffen, maar er bestaat geen meerderheid voor om dat te doen voor de regionale, federale en Europese verkiezingen van 9 juni 2024. Daar geldt dus nog de opkomstplicht. Die opkomstplicht geldt in België ook voor 16- en 17-jarigen die mogen deelnemen aan de Europese verkiezingen.
Maar voor de lokale verkiezingen van 13 oktober 2024, waar gekozen wordt voor de gemeenteraad, provincieraad en de eventuele districtsraden, geldt er geen opkomstplicht meer. Dat is nieuw. Je bent dus verplicht om op 9 juni naar het stemhokje te gaan, maar niet verplicht om dat ook op 13 oktober te doen.
Hendrik Vos, hoogleraar Europese politiek aan de UGent: ‘In België hebben we de traditie van de opkomstplicht, omdat we willen dat alle stemmen die in de maatschappij leven vertegenwoordigd moeten zijn in de parlementen. In de meeste andere landen heeft men de opkomstplicht afgeschaft en wil men enkel de stem vertegenwoordigd zien van mensen die gemotiveerd zijn om te gaan stemmen.’
‘In vele landen is dat bij de Europese verkiezingen slechts de helft, of zelfs minder, van de kiesgerechtigde bevolking’, vervolgt Vos. ‘Het Europees Parlement organiseert campagnes om zoveel mogelijk mensen naar de stembus te krijgen, maar het is niet gemakkelijk om in te schatten of die succesvol zijn.’
Argumenten voor en tegen verplicht stemmen
Carl Devos, professor politieke wetenschappen aan de UGent; ‘Opkomstplicht is ondertussen vrij uitzonderlijk geworden, de meeste landen voerden het niet in of schaften het af. Dat maakt die landen niet minder democratisch.’
‘Er zijn veel argumenten voor en tegen. Zeker is wel dat de opkomst zonder opkomstplicht doorgaans lager is dan met opkomstplicht. Wie dus een hogere opkomst wil, kan de plicht best behouden. Bovendien zorgt opkomstplicht voor een hogere representativiteit van het kiezerskorps. Dat wil zeggen dat met een opkomstplicht de gemiddelde kiezer meer lijkt op de gemiddelde burger dan zonder opkomstplicht, waar bepaalde groepen doorgaans sneller afhaken.’
‘Ik begrijp sommige argumenten van de tegenstanders van de opkomstplicht wel’, zegt Dave Sinardet, professor politieke wetenschappen aan de VUB. ‘Waarom mensen laten stemmen die totaal geen interesse hebben in politiek en dus wellicht ook geen doordachte stem uitbrengen?’
‘Maar er is een tegenargument dat mij toch nog meer overtuigt’, vervolgt Sinardet. ‘In bijna alle landen zonder opkomstplicht zien we dat het vooral de sociaal-economisch zwakkeren in de samenleving zijn die minder gaan stemmen. Je verkiezingsresultaat wordt op dat vlak dus minder representatief. Bovendien stimuleert de opkomstplicht mensen ook om zich met politiek bezig te houden, al van jongs af aan.’
Meer blancostemmers
Hendrik Vos: ‘We merken wel dat België meer blancostemmers telt, en dat er in de praktijk weinig of geen straffen zijn voor mensen die niet opdagen.’ Devos: ‘Ook met de opkomstplicht daalt toch de kiezersdeelname in België. Dat er geen sanctie verbonden is aan het verzaken aan de opkomstplicht komt de effectiviteit ervan niet ten goede.’
Lees ook:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
