Om het leed van proefdieren extra onder de aandacht te brengen werd vandaag, 24 april, uitgeroepen tot Wereldproefdierendag. Maar kunnen we wel zonder die wetenschappelijke testen op levende dieren? Dierenactivisten beweren van wel. Maar wetenschappers blijven de onmisbaarheid van proefdieren in wetenschappelijk onderzoek duidelijk onderstrepen.
Een vaccin tegen ebola en het zikavirus, de eerste behandeling tegen hiv en een eerste preventieve vaccin tegen baarmoederhalskanker. Het zijn slechts enkele voorbeelden van levensreddende medicijnen en behandelingen die nooit tot stand gekomen waren zonder uitgebreide testen met proefdieren. Maar dat hiervoor heel wat schattige wezentjes hebben moeten lijden of het leven laten, roept bij dierenactivisten nog altijd erg veel vragen op.
‘Natuurlijk ben ik realistisch genoeg om te beseffen dat in het kader van de medische evolutie dierenproeven niet van vandaag op morgen volledig kunnen afgeschaft worden’, zegt dierenactiviste Annelies De Paep. ‘Maar dat neemt niet weg dat we nog altijd moeten ijveren voor een beperking en strenge regulering van het gebruik van proefdieren. Jaren geleden werd al vastgesteld dat dieren wel degelijk pijn ervaren en psychisch lijden. Laat ons er dan toch in investeren om dat leed tot een minimum te beperken. Er zijn bovendien genoeg onderzoeken die hebben aangetoond dat het grootste deel van de met succes op dieren geteste medicijnen niet doeltreffend genoeg bleken tijdens testen op mensen, of te veel nevenwerkingen vertoonden. Daarom blijf ik ervan overtuigd dat de meerwaarde van dierenproeven naar de toekomst toe niet groot genoeg is om er te blijven op inzetten.’
Schrijnende toestanden in het labo
‘Vooral de manier waarop met proefdieren wordt omgegaan in een labo kan ik als dierenactiviste moeilijk tolereren’, gaat Annelies verder. ‘Dat levert vaak schrijnende toestanden op. Zo bestaat er bijvoorbeeld beeldmateriaal van beagles die gebruikt worden voor medisch onderzoek en echt in onwaardige omstandigheden moeten verblijven, helemaal niet aangepast aan de natuurlijke behoeften van het dier. Of apen die proeven moeten ondergaan met een open schedel. Zoiets kan je toch onmogelijk omschrijven als “ethisch normaal” of “verantwoord voor het onderzoek”?’
‘Er zijn genoeg initiatieven van onderzoekscentra die bereid zijn om zo diervrij mogelijk te gaan werken. Maar om die methodes effectief in werking te kunnen zetten en die radicale verandering te willen doorvoeren, zal de politiek eerst voldoende budget moeten vrijmaken. En daar knelt natuurlijk het schoentje. Moreel gezien kunnen we het vandaag gewoon niet meer maken om dergelijke proeven te doen op levende wezens en móéten we gewoon op zoek gaan naar alternatieven. Maar dat heeft tijd nodig. Gelukkig is het wetsvoorstel om een beperking in te voeren van het aantal proefdieren dat per jaar mag worden gebruikt, al een stap in de goede richting.’
Proefdierexperiment is verboden als er een alternatief bestaat
Maar hoe erg het dierenactivisten ook tegen de borst stuit, voor wetenchappelijk onderzoek blijft het gebruik van proefdieren volgens onderzoekers nog altijd onmisbaar. ‘Zonder proefdieren was het onderzoek naar een remedie tegen kanker, alzheimer of andere fysieke en psychisch gerelateerde ziektes nooit op het punt gekomen waarop we vandaag staan’, zegt Michael Staring, cardiovasculair onderzoeker en lid van Infopunt Proefdieronderzoek, het communicatieplatform waarmee een aantal jonge wetenschappers objectieve informatie willen geven over het gebruik van proefdieren bij wetenschappelijk onderzoek. ‘Het feit dat van de 108 Nobelprijswinnaars fysiologie en geneeskunde, 96 winnaars proefdieren hebben gebruikt in hun doorbraak onderstreept het belang van proefdieren zeer duidelijk.’
‘Als onderzoeker werk ik vooral met muizen en vind ik het natuurlijk ook niet fijn om levende wezens te gebruiken voor wetenschappelijk onderzoek. Maar ik doe dit omdat ik me bewust ben van de absolute noodzaak ervan. En omdat ik weet dat we in de best mogelijke omstandigheden en op de ethisch meest verantwoorde manier te werk gaan. Voor elk onderzoek met proefdieren moet een aanvraag ingediend worden bij de ethische commissie. Elke onderzoeker wordt grondig opgeleid om op een correcte manier te kunnen omgaan met proefdieren. En we zijn verplicht om ons te houden aan de wettelijke bepaling dat een proefdierexperiment verboden is als er een alternatief bestaat.’
Zelf ben ik als wetenschapper ook voorstander van een proefdiervrij milieu. Het is een stuk goedkoper en moreel veel fijner om zonder proefdieren te kunnen werken. Maar vandaag is dat helaas nog niet voor alle onderzoeken mogelijk.
Proefdieren blijven onmisbaar bij complex onderzoek
‘Dierenactivisten beweren vaak dat er alternatieven bestaan die proeven met dieren zouden kunnen vervangen bij wetenschappelijk onderzoek’, gaat Michael verder. ‘Maar voor aandoeningen als alzheimer of kanker, bijvoorbeeld, hebben we een zeer complex systeem nodig dat op dit moment nog niet kan nagebootst worden in een celcultuurexperiment. Bij dergelijk onderzoek blijven proefdieren nog altijd onmisbaar.’
‘Maar niet elk wetenschappelijk onderzoek vraagt het gebruik van proefdieren. 60 % van het onderzoek dat ik vandaag uitvoer, gebeurt met alternatieve methoden. Voor toxicologisch onderzoek met proefdieren bestaan vandaag bovendien wel al alternatieven. En daar zal dan ook volop op worden ingezet. Zelf ben ik ook voorstander van een proefdiervrij milieu. Het is een stuk goedkoper en als wetenschapper moreel ook veel fijner om zonder proefdieren te kunnen werken. We doen er dan ook alles aan om ooit tot dat punt te kunnen komen. Maar vandaag is dat helaas nog niet niet voor alle onderzoeken mogelijk.’
Lees ook:
