'Als je je concentreert op wat je niet kan, zal je steeds meer niet kunnen. Als je focust op wat lukt, zal je meer successen boeken'
Control-Alt-Delete: zo reset je je brein voor meer geluk
Hersenen: je hebt ze uiteraard nodig, maar ze maken het ons soms zó moeilijk. Neurochirurg Veerle Visser-Vandewalle schreef een boek over hoe je je gelukkig kan denken.
Neurochirurg Veerle Visser- Vandewalle, beroemd in Vlaanderen sinds ‘Topdokters’ op VIER, werkt in het ziekenhuis van Keulen en is een autoriteit op het vlak van deep brain stimulation (DBS): ze plaatst bij patiënten op heel specifieke plaatsen diep in de hersenen elektrodes om een elektrisch onevenwicht in het brein aan te pakken. Dat werkt onder andere bij de ziekte van Parkinson en het syndroom van Gilles de la Tourette. Na zich jarenlang te hebben verdiept in de werking van onze hersenen, zette ze haar kennis om in een boek voor haar achttienjarige zoon Casper: Plato & Cola of het geheim van jouw brein. Met haar inzichten wil ze hem helpen zo vlot mogelijk de overgang naar de volwassenheid te maken. Een beetje filosofisch, maar oh zo interessant! En wist je dat je je gelukkig kan denken?
Zo werken onze hersenen
Tijdens Visser-Vandewalles opleiding geneeskunde legde haar docent anatomie de evolutie van de hersenen van reptiel tot mens uit door ze te vergelijken met een colaflesje waarmee je schudt en dat je daarna opent: het schuim dat eruit komt, staat voor de hersenen. Er komt bovenop ook steeds meer schuim bij, terwijl het schuim dat er het eerst uit is gekomen, in de diepte blijft bestaan. Op dezelfde manier is er tijdens de evolutie van de menselijke soort ook steeds een hersenlaag bij gekomen, terwijl de evolutionair oudste bleef bestaan. Eerst waren er de reptielen en het reptielenbrein. Zij konden enkel primaire instincten als de drang tot eten en voorplanten volgen. Toen kwam het vermogen om emoties te volgen erbovenop, en dan nog een laag: het nieuwe zoogdierenbrein, dat ons het vermogen gaf om na te denken. Die drie breinen samen bepalen ons gedrag. ‘Het is alsof er in de loop van de evolutie steeds een meer gedifferentieerd remsysteem bij is gekomen’, schrijft ze. ‘Alsof wij de meeste mogelijkheden hebben om niet aan een impuls toe te geven.’ Maar ons denkvermogen is dus ook gewoon een deel van de natuur.
Jij bestaat niet
Vrije wil, zoals wij die doorgaans zien, bestaat niet, schrijft Visser-Vandewalle. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat een gedachte of beslissing die we moeten nemen, al in onze hersenen ontstaat vóór we ons daarvan bewust zijn. Dat kunnen wetenschappers zien op hersenscans. Pas later in het proces worden we ons bewust van die beslissing, geven we er ‘een draai aan’ en verzinnen we een soort van rationele verklaring voor hoe we tot die beslissing gekomen zijn. Zijn we dan robots? Natuurlijk niet! Een voorbeeld is iemand die aan smetvrees lijdt en urenlang zijn handen ‘moet’ wassen. Hij kan er niets aan doen, want het heeft te maken met een elektrisch onevenwicht in zijn brein, maar hij kan wel beslissen om hulp te zoeken.’Beslissingen neem je misschien onbewust, maar jij beslist nog altijd wat je ermee doet’, zegt de chirurg.
Uit onderzoek blijkt dat een gedachte of beslissing al in onze hersenen ontstaat vóór we ons ervan bewust zijn.
De vraag luidt wie die ‘jij’ in bovenstaande zin dan is. ‘Jij’ bestaat eigenlijk niet, zegt Visser-Vandewalle. Het is een concept van je hersenen die over zichzelf nadenken. Ze noemen zichzelf ‘ik’ en de anderen ‘jij’, en gaan al het andere waarnaar ze kijken in hokjes opdelen, er namen op plakken en vergelijken met zichzelf om die zelf een reden te geven om te bestaan. ‘Dat is een grappig bijverschijnsel van het nadenken van onze hersenen. Alles wat ze denken en hoe ze de wereld indelen en beschrijven, zijn eigenlijk een soort van “nepconstructies” om zichzelf een bestaansgrond te geven.’
Het feit dat mensenhersenen over zichzelf kunnen nadenken en zichzelf als losstaand van alles kunnen zien, is eigenlijk een bron van diepe ellende, schrijft Visser-Vandewalle. Daardoor krijgen mensen angsten of depressies (omdat ze zich geïsoleerd voelen) of gaat het geratel in hun hoofd een eigen leven leiden zonder dat ze er nog grip op hebben, zoals bij iemand die lijdt aan een dwangstoornis. In haar boek verwijst ze ook naar een citaat van schrijver Mark Twain, die zegt: ‘Heel ons leven maken we ons zorgen over en zijn we bang voor wat niet gebeurd is en wat heel waar- schijnlijk nooit zal gebeuren.’
Waarom zijn wij beperkt in ons denken?
Het colagedeelte uit de titel van het boek legden we al uit, nu is het tijd voor de link met de grot van Grieks wijsgeer Plato. Hij vertelt het verhaal van de grot om de natuurlijke toestand van de mens qua inzicht en kennis aan te geven. Volgens hem zitten mensen er vastgeketend terwijl ze op de wand schaduwen zien die ze als ‘de echte werkelijkheid’ beschouwen, maar dat is dus maar een schijnwerkelijkheid, omdat ze niet verder kunnen kijken. Nu, zoveel duizenden jaren later is het idee daarover nog niet echt bijgesteld: ook wij leven binnen een denkbeeldig kader door de beperkingen of grenzen van ons denken. Zo zegt Brits professor Anil Seth dat de werkelijkheid die we waarnemen, een ‘gecontroleerde hallucinatie’ is die we zelf construeren (met ons brein), en dat aan de hand van bepaalde trillingen die onze hersenen binnenkomen.
Ook al gaf je op een mondeling examen antwoorden die maar half goed waren, bij een positieve eerste indruk heb je meer kans op een goede score.
Die trillingen zijn dan alle zintuiglijke prikkels die we binnenkrijgen: we interpreteren ze, verzinnen er een scène bij en kleuren ze met emoties. Ons brein doet als het ware een voorspellende gok van wat de werkelijkheid is: een best guess op basis van die paar feiten. Vergelijk het met zo’n puzzel waarbij je als kind genummerde puntjes moet verbinden; ons bewustzijn heeft op basis van die paar punten verschillende mogelijkheden om een hele scène tevoorschijn te toveren.
Het belang van eerste indrukken
Elke mens ziet dus dingen en bouwt daar een verhaaltje rond. In die zin is hoe je eruitziet, ruikt... echt je visitekaartje. Je hebt ook maar één kans om een eerste indruk te maken, dus haal er alles uit, zegt Visser-Vandewalle. ‘Het is een beetje “fake it to make it”. Als je voor het behalen van een resultaat afhankelijk bent van iemand (bijvoorbeeld van de examinator bij een mondeling examen), staat de deur naar succes wijd open als je een goede eerste indruk maakt en je het plaatje dat je je goed hebt voorbereid en alles onder controle hebt, in zijn hoofd creëert.’ Bovendien heeft een mens – in dit voorbeeld de examinator – de neiging om achteraf zaken op zo’n manier te interpreteren dat die bij dat eerste beeld passen. Dus zelfs al gaf je antwoorden die maar half goed waren, bij een positieve eerste indruk heb je toch meer kans op een goede score.
Geef jezelf geregeld een schouderklopje
Grappig bijverschijnsel van die hersenen ‘als interpreterende machine die een verhaal maken rond de zintuiglijke input die ze krijgen’: ze nemen ook het gevoel van die input aan. Doe eens als een blij kind: huppel, zwaai je armen wijd voor en achter je, maak bokkensprongen en lach, ook al voelt het geforceerd. Kijk: je wordt vanzelf blij. ‘Dit vind ik nog het frappantst aan alle “geheimen” van de hersenen: hoe ze hun eigen interpretatie zo uitgesproken voor waar aannemen, zelfs al weet hun eigenaar diep vanbinnen dat het om een nepconstructie gaat.’ Daarom moet je heel erg letten op hoe je met jezelf omgaat, zegt Visser-Vandewalle.
Als je je concentreert op wat je niet kan, zal je steeds meer niet kunnen. Als je focust op wat lukt, zal je meer successen boeken.
‘Kinderen hebben hun ouders om hen te loven, honden hebben hun baas. De mens heeft zichzelf. En een massa mensen op deze planeet praat met zichzelf zoals jij nog niet met een dier zou praten’, schrijft Visser-Vandewalle aan haar zoon. ‘Ze zeggen tegen zichzelf dat ze het slecht gedaan hebben, verwijten zichzelf van alles, zitten zichzelf steeds op de kop en belonen zichzelf nooit met woorden.’ Geef jezelf dus geregeld schouderklopjes, en dan word je ook trots op jezelf. Dat is volgens de neurochirurg niet de enige keer dat we met onszelf moeten omgaan zoals met onze hond. Net zoals met een hond die je traint, moet je allerlei uitdagingen bedenken die je prikkelen, maar waarvan je weet dat er een reële kans op slagen is. ‘Zorg dat je doelen haalbaar zijn. Leg de lat niet te laag, zodat je nadien trots kan zijn op jezelf als je ze gehaald hebt. Als ze te hoog is, raak je dan weer gefrustreerd.’
Waar je aandacht aan schenkt, vergroot
Nog een tip uit het boek: let op waar je je op focust. Je wereldbeeld wordt bepaald door waar je aandacht aan schenkt, en dat beeld neemt makkelijk exponentieel toe omdat je steeds meer argumenten vindt om je eerste hypothese te staven. Geloof je bijvoorbeeld dat de mens eerder slecht is, dan zal je steeds meer voorbeelden zien die tonen dat je daarin gelijk hebt. Dat geldt ook voor jezelf: als je je concentreert op wat je niet kan, zal je steeds meer niet kunnen. Als je je concentreert op wat gelukt is en daar happy mee bent, zal je meer successen boeken. ‘Volg niet zomaar het geratel in je hoofd, want dat is bij de meeste mensen negatief. Probeer je actief te concentreren op positieve zaken, want zo zet je de deur open naar meer positiviteit. Je krijgt dan meer goede ideeën en inspiratie, en zo kom je in een positieve spiraal.
Concentreer je op je eigen inspiratie en laat je niet leiden door de blabla waarmee de buitenwereld gevuld is.
Heb vertrouwen dat je buiten je bewuste nadenken om ideeën kan krijgen’, vertelde Visser-Vandewalle op Radio 1. Of nog: count your blessings. ‘Niet alles om je heen is rozengeur en maneschijn, maar daardoor kan je wel beseffen wat goed gaat en dus je zegeningen tellen. De val waarin je niet mag trappen, is je spotlight zodanig op het negatieve laten schijnen dat dat wordt uitvergroot totdat het lijkt alsof er niets anders bestaat.’
Een ontspannen geest heeft de beste ideeën
Soms weet je het allemaal niet meer zo goed. In plaats van dan heel hard te gaan piekeren of bezig te zijn met het probleem, raadt Visser-Vandewalle aan om de boel de boel te laten en je te ontspannen. Op die manier kom je in de natuurlijke ‘default mode’. ‘Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat ook wanneer we niets doen en niet actief nadenken, er heel veel hersenactiviteit is. Dat noemt men de resting state. Ook in de hersengebieden die instaan voor plannen en het oplossen van problemen, vindt er dan spontaan activiteit plaats. ‘Door te freewheelen of je bezig te houden met iets schijnbaar nutteloos dat je leuk vindt, kan je dus het geratel in je hoofd uitschakelen en ruimte maken voor spontane activiteit. Vandaaruit kan creativiteit weer opborrelen.’
Een ontspannen geest komt dus op de beste ideeën, en je kan dat proces ook sturen. ‘Ga productief dagdromen. Als je een doel voor ogen hebt en je je gedachten daarover laat afdwalen, ga je je onbewuste automatisch in die richting sturen.’ Alleen al door een positieve gedachte toe te laten in je brein, verander je de elektrische activiteit. Dan volgt een soort van versterkt placebo-effect. ‘Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat mensen zélf de elektrische activiteit in hun brein kunnen beïnvloeden als ze iets geloven. Je kan je eigen brein dus iets wijsmaken. Belangrijk daarbij is dat je je vol vertrouwen op je eigen inspiratie concentreert en je je niet laat leiden door de blabla waarmee de buitenwereld gevuld is’, geeft Visser-Vandewalle mee als besluit. ‘Het is belangrijk te beseffen dat we niet in de wereld buiten ons denkkader kunnen kijken. Maar als je daar vrede mee hebt en binnen dat kader geniet van wat daar wordt aangeboden, je verdiept in iets waarover je enthousiast bent, focust op wat je leuk vindt en dus niet blijft hangen in wat je niet leuk vindt, krijg je de juiste intuïtie en ingevingen van iets waar je met je verstand niet bij kan.’
Veerle Visser-Vandewalle, Plato & Cola of het geheim van jouw brein – € 19, 99 – Uitgeverij Manteau
Lees ook:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
