Al hoeft uitstellen niet altijd iets negatiefs te zijn...
AHA: daarom heb jij meer last van uitstelgedrag dan anderen
Zelfs de meest doorgewinterde planner doet het weleens: lastige taken voor zich uit schuiven tot de deadline wel erg dichtbij komt. Waarom is uitstelgedrag toch zo aantrekkelijk? En wat maakt het zo moeilijk om op tijd in actie te schieten?
Studies in verschillende landen – waaronder Japan, Saoedi-Arabië, Peru, Duitsland en Groot-Brittannië – zeggen allemaal hetzelfde: één op de vijf mensen worstelt met chronisch uitstelgedrag. Het hoger onderwijs spant daarbij de kroon. Maar liefst 80 tot 95 procent van de studenten wereldwijd zegt regelmatig aan irrationeel uitstel te doen. De helft van hen ondervindt er naar eigen zeggen ook ernstig last van. Mijn uitstelgedrag staat met stip op nummer één in het lijstje van wat ik zelf mijn ergerlijkste eigenschappen vind. Het is dan ook erg onlogisch, want waarom zou ik pas vlak voor de deadline beginnen met schrijven aan een artikel? Dat is veel stressvoller dan wanneer ik het twee weken eerder al zou doen. Het is dus compleet irrationeel gedrag.
Maar waarom blijven we het dan steeds doen? Zijn we allemaal gewoon luie mensen? ‘Nee, hoor’, stelt psycholoog en cognitief gedragstherapeut Tanja van Essen me gerust. ‘Vroeger werd uitstelgedrag vaak als luiheid of laksheid beschouwd. Nu kijken we daar anders tegenaan. Lui zijn betekent dat je eigenlijk niet echt aan iets wil werken en dus ook geen besluit neemt om ergens mee te beginnen. Bij uitstelgedrag neem je wel dat besluit om te beginnen, maar doe je pas veel later wat je van plan was om te doen. Je kan het uitstellen dus beter zien als een motivatieconflict.’
Instant beloning
Uitstelgedrag heeft ook een chique naam: procrastinatie. Dat is de Latijnse samentrekking van ‘vooruit’ (pro) en ‘morgen’ (crastinus), dus iets voor je uit schuiven naar morgen. Het gaat daarbij niet om doelbewust iets verzetten om je tijd zo efficiënt mogelijk in te delen. De essentie van procrastinatie is dat je iets niet doet, terwijl je weet dat je het beter wel kan doen. Een belangrijke oorzaak van uitstelgedrag ligt in onze kortzichtigheid. ‘We zijn allemaal gevoelig voor verlokkingen op korte termijn, die ten koste kunnen gaan van onze belangrijkere langetermijndoelen’, legt Van Essen uit.
‘Tijd beïnvloedt namelijk hoe aantrekkelijk we de beloning ervaren. Je motivatie om aan het werk te gaan neemt toe naarmate de beloning en de deadline dichterbij komen. Hoe langer het duurt voordat je een beloning kan incasseren, hoe minder aantrekkelijk het wordt om aan het werk te gaan. Even Instagram checken of een paar YouTubefilmpjes kijken wordt dan extra interessant, omdat die handelingen wél een onmiddellijke beloning opleveren.’
Uitstellers willen hun beloning meteen en gaan dus makkelijker in op verleidingen op korte termijn.
Zelfdiscipline
Daarin speelt ook je persoonlijkheid mee, want sommige mensen zijn gevoeliger voor verleidingen dan andere. ‘Uit onderzoek blijkt dat problematische uitstellers lager scoren op de persoonlijkheidseigenschap zorgvuldigheid, een van de vijf persoonlijkheidstrekken van de Big Five. Dat is een psychologische theorie die stelt dat je iemands persoonlijkheid door middel van vijf dimensies kan beschrijven: extraversie, vriendelijkheid, emotionele stabiliteit, zorgvuldigheid en openheid. Mensen die lager scoren qua zorgvuldigheid, beschikken over een lagere zelfdiscipline en zijn gevoeliger voor verleidingen op korte termijn. Chronische uitstellers zijn hedonistischer ingesteld in vergelijking met anderen.’ ‘Uitstellers zijn vaak ook wat impulsiever’, vult Vicky Feremans aan. ‘Ze hebben wat minder geduld en kunnen niet zo goed verlangen of uitkijken naar iets. Ze willen hun beloning meteen en gaan dus makkelijker in op verleidingen op korte termijn.’
Ben ik lui?
Maar ook het belang van de taken die je te doen hebt, speelt mee. ‘Als je enorm van sporten houdt en er goed in bent, zal het je minder moeite kosten om een aantal keer per week naar de sportschool te gaan’, zegt Van Essen. ‘Hou je daarentegen niet van sport, dan zal je misschien jaarlijks goede voornemens maken om meer te bewegen, die je vervolgens veelvuldig uitstelt.’ ‘Chronische uitstellers denken vaak van zichzelf dat ze lui zijn’, vertelt Elke Schelfhout. ‘Wij krijgen regelmatig studenten over de vloer die in de knoop zitten met hun uitstelgedrag. Ze hangen er al meteen een negatief oordeel aan vast. Maar als we wat langer met hen praten, ontdekken we vaak een onderliggende reden voor het uitstelgedrag. Dat blijkt dan eerder een symptoom te zijn van een ander issue, zoals faalangst of een gebrek aan zelfvertrouwen. Als je bang bent dat je geen goede paper kan schrijven en steeds weer twijfelt aan je eigen kunnen, zie je er ook tegen op om er überhaupt aan te beginnen.’
Ook perfectionisme kan een oorzaak zijn. ‘Sommige studenten vinden van zichzelf dat ze veel te nonchalant zijn, terwijl hun uitstelgedrag eigenlijk voortkomt uit de angst om iets niet perfect te kunnen doen. Onbewust beginnen ze liever niet eens aan iets waarvan ze niet zeker weten dat ze het foutloos kunnen doen. Maar als je de lat veel te hoog legt, kan je al ontmoedigd raken na een klein foutje. Eén keer te laat opstaan om te studeren betekent niet dat je hele planning meteen om zeep is, maar voor perfectionistische studenten is het genoeg om af te haken.’
Just do it
Iedereen stelt weleens wat uit, en daar is niet per se iets mis mee, vindt Schelfhout. ‘Het heeft doorgaans een negatieve connotatie, terwijl het niet altijd iets slechts is’, zegt ze. ‘Soms is iets uitstellen zelfs de beste oplossing, bijvoorbeeld om prioriteiten te stellen. Het kan ook een vorm van voorzichtigheid zijn. Als je een lastige mail krijgt van je baas, is het misschien beter om even te wachten in plaats van er meteen emotioneel op te antwoorden.’ Maar wanneer wordt je uitstelgedrag dan wel problematisch? ‘Simpel: als je het idee hebt dat je er zelf hinder van ondervindt’, zegt Van Essen.
‘Als je bijvoorbeeld ontevreden bent omdat je de dingen die je wil doen door je uitstelgedrag toch nooit gedaan krijgt. Het kan ook problematisch worden wanneer je omgeving begint te klagen over je uitgestelde taken en/of je uitstelgedrag niet meer pikt. Op je werk kan je zo serieus in de problemen komen.’ Af en toe eens iets voor je uit schuiven is dus geen probleem. Het wordt pas een issue als je steeds weer tegen deadlines aanhikt en daar bijvoorbeeld erg veel stress of problemen door krijgt. Als je steeds weer alles snel moet afraffelen, kan dat ook invloed hebben op de kwaliteit van het werk dat je aflevert. Je kan er dus zeker wel baat bij hebben om je uitstelgedrag aan te pakken.
Maar hoe doe je dat? ‘Men zegt vaak dat uitstellen slechts een kwestie van goed timemanagement is’, zegt Feremans. ‘Dat kan zeker helpen. Maar als de oorzaak van je uitstelgedrag veel dieper zit en voortkomt uit faalangst of perfectionisme, zal je er tegenaan blijven botsen. Je kan beter de oorzaak aanpakken dan alleen het symptoom te behandelen. Daarom is zelfkennis heel belangrijk. Timemanagement kan helpen om meer inzicht in jezelf te krijgen, bijvoorbeeld door een logboek bij te houden over wat je wanneer doet. Zo leer je misschien of je een ochtend- of een avondmens bent. Dat is belangrijk, want zo kan je realistischer plannen. De meest vermoeiende taken moet je niet om acht uur ‘s morgens inplannen als je geen ochtendmens bent, want dan haak je na een tijdje toch af.
Tekst: Talitha Dehaene
Lees ook:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
