Tracy (32) werd als kind seksueel misbruikt en deelt voor het eerst haar verhaal: ‘Ik wil niet langer lijden in stilte’

Tracy Bibo Tansia (32) werd geboren in België en woont in Congo. Ze was o.a. te zien in het VRT-programma Kinderen van de kolonie. In 2019 verhuisde ze van Brussel naar Bukavu, waar ze met dr. Mukwege werkte voor een Belgische organisatie die slachtoffers van seksueel geweld ondersteunt. Ondertussen is ze liaison coordinator voor 11.11.11 in Kinshasa. Ze schreef tal van opiniestukken over o.a. racisme, discriminatie, genderproblematiek en dekolonisatie. Op deze Internationale Vrouwendag deelt ze voor het eerst haar persoonlijke verhaal over seksueel misbruik, opgedragen aan alle vrouwen die in stilte lijden.

Het begin

Waar begin ik? Met het verhaal van mijn ouders. Immigranten uit Congo die heel veel hebben opgeofferd voor mij. Voor ons. Mijn zus en mijn broer. Ik kan niet zeggen dat ik een gelukkig kind was, ook niet ongelukkig. Ik leerde gelukkig te zijn met wat wij hadden. Vrienden maken was moeilijk, ik werd gepest door mijn huidskleur en door mijn sociaal-economische status had ik het moeilijk.

Bovendien laten Congolese ouders je moeilijk buiten na school. Het is zo’n evenwicht vinden tussen zich integreren en trouw blijven aan jouw land van herkomst. Blijven slapen bij vriendinnen was gewoon niet toegelaten. Naar verjaardagsfeestjes gaan nog minder. Ik had toen ik zes was een beste vriendin. En toen ze jarig was op 26 juni 1996 mocht ik naar haar verjaardagsfeestje. We gingen zwemmen met heel de klas. Het werd haar zesde en laatste verjaardag. Ines Mdallel stierf die dag. De beelden van haar lichaam in het water terwijl ik hulpeloos naar haar keek achtervolgen me nog. Een nachtmerrie. Voor mij en voor mijn ouders. De impact van dit trauma was een snelle gewichtstoename. Ik raakte ook meer geïsoleerd. Ik startte daarom met kunstschaatsen. Samen met de dochter van vrienden van mijn ouders. Dit moest mij helpen sociaal worden en afvallen. Ik mocht zelfs bij die vriendin slapen wanneer wij laat training hadden. Mijn ouders hebben altijd het beste voor mij gewild, maar de beste intenties die je als ouder hebt zijn helaas niet voldoende om jouw kinderen te beschermen.

‘Mama, hij heeft me verkracht!’

Als je als kind misbruikt wordt, weet je niet goed wat er aan de hand is. Je weet diep vanbinnen dat er iets mis is, maar je kan je niet uitdrukken. Het ontbreekt je meestal aan woordenschat. Waarom wil die vriend van papa altijd dat ik vanvoor zit in de auto? Waarom zet hij zijn vingers tussen mijn benen? Waarom gebruikt hij soms mijn Barbies of het materiaal waarmee hij zijn auto’s hersteld als mecanicien? Soms doet het pijn, soms sluit je jouw ogen. De jaren gingen voorbij en ik kreeg al snel borsten. Ik was maar een kind. En toen werden mijn borsten schijnbaar interessant. Borsten of niet, ik bleef een kind dat niet wist wat er gebeurde.

Tot ik op een nacht toevallig de film Our guys zag, over een meisje dat hetzelfde meemaakte als ik. Mijn vader dacht dat ik in slaap was gevallen op de zetel terwijl ik de film volgde. In de film zag ik hoe het meisje, dat een beperking had, misbruikt werd door jongens op haar school. Ze was moedig genoeg om zich uit te spreken ook al begreep ze niet goed wat er met haar gebeurde. De jongens werden voor de rechter gebracht en gingen naar de gevangenis. Toen mijn vader zag dat ik wakker was, zei hij dat ik moest gaan slapen. Die nacht sliep ik niet. Wat die man deed met mij was hetzelfde als wat die jongens met dat meisje deden. Indien ik tegen mijn ouders zou zeggen wat die man deed, ging die man ook naar de gevangenis. Ik was er toen van overtuigd.

Ook al is het verhaal van Our guys gebaseerd op een waargebeurd verhaal, toch kreeg ik in tegenstelling tot het slachtoffer van de film nooit gerechtigheid. Ik weet niet meer hoeveel keren die man mij misbruikt heeft, maar ik zal de laatste keer nooit vergeten. Die nacht dat hij zijn handen onder mijn trui plaatste en ik plots ‘Neen!’ zei. Ik liep uit de auto voor zijn huis en schreeuwde dat hij me had verkracht. Toen hij mij met zijn vrouw naar huis bracht, wachtte ik niet tot de auto stopte om uit de auto te lopen. Ik huilde en ik schreeuwde op straat. Het is alsof ik eindelijk de kracht vond om de pijn te uiten die ik al die jaren had gevoeld. Mijn moeder deed de deur open. En ze vroeg me meerdere malen wat er scheelde. De paniek in haar ogen verlamde mij. Ik zei gewoon: ‘Mama hij heeft mij verkracht!’ Hoe kon ik als kind uitleggen wat die man mij aandeed aan een moeder die duidelijk in paniek was.

Mijn ouders hebben mij toen niet geloofd. Ik moest niet naar films kijken die niet voor mijn leeftijd waren, zei mijn vader. En ik moest er vooral met niemand over praten want ‘Wat zullen de mensen zeggen?’ De dader was zo’n geliefde man in de gemeenschap. Dit ging zijn reputatie schaden. Zijn reputatie en die van mijn ouders waren belangrijker dan de waarheid. Ik kreeg geen gerechtigheid. De onveiligheid in mijn eigen huis was groot. Ik ging niet meer schaatsen, maar af en toe kwam die “tonton” nog thuis. Ik denk dat toen Tracy Bibo-Tansia is geboren, de sterke jonge vrouw die voor zichzelf moest zorgen omdat niemand anders het voor haar zou doen. Zelfs niet haar ouders. Ik ben sterk geworden omdat ik géén keus had.

Ik was niet alleen, je bent nooit alleen

Wat je ook meemaakt in jouw leven, als vrouw, als zwarte vrouw, je bent nooit alleen. Ik leerde dit de dag dat mijn moeder mij zei dat die “tonton” nooit meer bij ons thuis zou komen omdat ze had gehoord dat hij andere slachtoffers had gemaakt. Hij had zelfs een aantal meisjes besmet met HIV/aids. Dit is waarom mijn ouders ervan overtuigd waren dat hij me niet had verkracht: anders had ik ook HIV/aids gehad, maar mijn bloedtesten kwamen altijd negatief terug. Zelfs toen kreeg ik geen sorry. Het gebrek aan verontschuldigingen van mijn ouders was niet het pijnlijkste, wel het feit dat hij andere slachtoffers had gemaakt. Ik wou dat mijn ouders mij hadden geloofd. Voor al die andere jonge meisjes. Ik neem mijzelf dit nog altijd kwalijk. Ik wou dat ik hen toen al had kunnen helpen, want wat ik heb meegemaakt wens ik aan niemand toe.

Je bent nooit alleen: volgens een studie van de Ugent uit 2021 heeft 2 op 5 vrouwen ooit te maken gehad met seksueel geweld. 1 op 6 vrouwen is volgens diezelfde studie ooit verkracht. Een aantal vrouwen is moedig genoeg om hierover te praten. De meesten lijden in stilte. Jonge vrouwen, jonge meisjes. Het is nooit jouw schuld, maar de maatschappij doet ons geloven dat het onze fout is. En wereldwijd overheerst het patriarchaat, of het nu in de Verenigde Staten is, in België of Oost-Congo. Vrouwen worden slachtoffers van misbruik en verkrachting terwijl de wereld ernaar toekijkt.

Werken in Oost-Congo met dr. Mukwege (Congolees gynaecoloog en expert op het vlak van seksueel geweld, red.) en slachtoffers van seksueel geweld heeft mij kracht gegeven. Zoveel vrouwen die op mij lijken, maken hetzelfde mee. Andere vrouwen hun verhaal horen delen is de reden waarom ook ik mijn verhaal deel. De context is anders, maar ons trauma, hoe triestig het ook is, verbindt ons.

Recent mocht ik een gesprek over seksueel geweld faciliteren met Congolese meisjes voor Unicef. Luisteren naar de verhalen van die jonge meisjes heeft me opnieuw de moed en kracht gegeven om vandaag mijn verhaal neer te schrijven. Na al die jaren heb ik de macht teruggenomen van diegenen die hem van me hadden ontnomen, zonder toestemming. En nu voel ik me vrij. Zoals ik zei tegen het team van Unicef: ‘My abuse doesn’t define who I am. I’m not a victim, I’m a survivor. I’m an activist, a writer, a political scientist who will forever speak out for those whom society silenced.’

Na mijn gesprek met dr. Mukwege in Oost-Congo startte ik therapie. Therapie en mijn geloof hebben mij geholpen en zijn het ankerpunt van mijn leven. In slechte en goede momenten. Voor het eerst kon ik een moeilijk gesprek met mijn ouders aangaan. Kind zijn van Congolese ouders betekent ook aanvaarden dat gesprekken over trauma’s en emoties niet voor de hand liggen. Maar toch kreeg ik na al die jaren mijn excuses. Kon ik erover praten met mijn zus en broer. Als oudste zus heb je een voorbeeldfunctie, ik kon mij niet veroorloven zwak te zijn, ook al leed ik al die jaren. Het was moeilijk om de oudste te zijn en het blijft moeilijk. Maar zonder mijn broer en zus was ik er vandaag denk ik niet meer. Lijden in stilte kan je tot de donkerste gedachten brengen. Ik stelde me constant de vraag: ‘Wat zouden zij doen als ik er niet meer was?’ En dit heeft me overeind gehouden.

Taboe doorbreken

Praten over seksueel geweld met kinderen is belangrijk. Van jongs af aan is het communiceren over toestemming en seksualiteit onontbeerlijk. Wachten tot een kind oud genoeg is om uit te leggen wat toestemming is, is een fabel. Want daders van seksueel geweld wachten ook niet tot dat kind oud genoeg is.

We moeten dus het taboe doorbreken, en dan vooral in gemeenschappen waar de drempel hoog is om over dergelijke zaken praten. In de Congolese gemeenschap zijn misbruik en verkrachting zaken die “normaal” zijn geworden. Ouders vragen hun dochters te zwijgen omdat ze anders geen deftige man zullen vinden. Ouders vragen hun meisjes om hun vrouwelijke vormen te verbergen wanneer bepaalde mannen in hun huis op bezoek komen. Verhalen, getuigenissen zijn er genoeg. Wanneer ik met vrouwen spreek over mijn verhaal is hun antwoord meestal: ‘Ah, jij ook?’ Ik spreek hier over de Congolese gemeenschap, maar die reacties vind je helaas overal terug. Dit is géén Congolees fenomeen, maar een universeel fenomeen.

Verkrachting is een pandemie. Niet enkel in Congo, maar wereldwijd. De enige manier om dit te bestrijden is hierover praten en de daders zwaar straffen. Mijn dader is ondertussen overleden. Ik zal hierdoor nooit gerechtigheid krijgen. Ik heb daarmee vrede genomen. Waar ik niet meer mee kan leven is stilzwijgend toekijken hoe deze verkrachtingspandemie het leven van zoveel vrouwen kapot maakt. Aan al die vrouwen, die zwarte vrouwen die op mij lijken, die in stilte lijden: ik zie jullie. Ik hoor jullie lijden in stilte. Dit artikel is voor jullie.

Tekst: Tracy Bibo Tansia

Lees ook: