'Pocahontas, buikdanseres en geisha, ik ben het allemaal geweest. De carnavalskostuums uit mijn kindertijd zouden mij anno 2021 een Twitter-rel of tien opleveren.'
Tussen carnaval en culturele toe-eigening: Verkleden, mag dat eigenlijk nog?
In de nasleep van feesten als carnaval en Halloween laait de discussie over cultural appropriation telkens opnieuw op. Iemands cultuur of religie is geen kostuum, zo luidt de progressieve consensus. Maar wat dan met de geest van carnaval en vrijheid van meningsuiting? Flairredactrice Catherine zoekt het voor je uit.
Pocahontas, buikdanseres en geisha, ik ben het allemaal geweest. De carnavalskostuums uit mijn kindertijd zouden mij anno 2021 een Twitter-rel of tien opleveren. Ze vallen immers stuk voor stuk in de categorie cultural appropriation ofte culturele toe-eigening. Voor je mijn jeugd als een viering van raciale stereotypen afdoet: soms ging ik ook verkleed als toverfee of pindanoot en ja, daar bestaan foto’s van. Dit geheel terzijde.
In een vaak geciteerd artikel voor de website Everyday Feminism definieert Amerikaanse schrijfster en activist Maisha Z. Johnson culturele toe-eigening als volgt: ‘Culturele appropriatie ontstaat wanneer iemand aspecten van een cultuur overneemt die niet de hunne is.’ Maar er is meer want het begrip verwijst volgens Johnson ook naar ‘een specifieke machtsdynamiek waarbij leden van een dominante cultuur elementen overnemen van een cultuur van mensen die systematisch onderdrukt zijn door die dominante groep.’
Bijl vs. baguette
Daarom spreken we doorgaans niet over culturele toe-eigening wanneer mensen van kleur elementen uit de Westerse cultuur overnemen. Zij vormen immers niet de dominante groep. En daarom is het niet oké om als wit persoon een indianenhoofdtooi en bijl te dragen, maar wel oké om je een Parisienne te wanen met een baret op je hoofd en een stokbrood onder de arm. Al denken Fransen die ‘Emily in Paris’ gezien hebben daar wellicht anders over.
Mocht corona volgend jaar een thema zijn dan zou een wagen vol carnavalisten in Marc Van Ranst-truitjes wellicht als grappig bestempeld worden, maar een rijdend woonzorgcentrum vol stervende oudjes niet.
– Johan Verberckmoes, hoogleraar in de geschiedenis
In het boek ‘Hallo witte mensen’ vat Nederlandse schrijfster Anousha Nzume het probleem als volgt samen: ‘Voor mensen van kleur zijn de culturele onderdelen die witte mensen opeens overnemen vaak onderwerp geweest van negatieve stereotypering.’ Ze haalt aan hoe zwarte vrouwen gediscrimineerd worden op de werkvloer omwille van hun haar, maar wanneer Kylie Jenner cornrows draagt, worden ze plots cool. In een carnavalscontext kan je dit vertalen naar afropruiken, tulbanden, bindi’s en meer. Allemaal elementen die voor de één een cultureel symbool zijn en voor de ander een exotisch accessoire.
Moet je overal mee kunnen lachen?
Fans van uitheemse trends verdedigen hun kledingkeuze vaak onder het mom van eerbetoon, maar carnavalisten scharen zich achter vrijheid van meningsuiting. Zo vindt men in Aalst dat er met zo goed als alles gelachen moet kunnen worden. De omstreden praalwagens met joodse karikaturen die de voorbije jaren het wereldnieuws haalden, zijn daarvan het bekendste voorbeeld. Volgens Johan Verberckmoes, hoogleraar in de geschiedenis aan de KU Leuven met een specialisatie inzake humor, vinden ze hun duistere oorsprong in samenzweringsstereotypen uit de jaren twintig en dertig: ‘Je moet dat zien binnen de context van antisemitisme in Europa, een gevoelig terrein.’
Zeggen dat je met alles en iedereen moet kunnen lachen is volgens prof. Verberckmoes een absurde stelling: ‘Humor is niet absoluut, ze ontstaat in een maatschappelijke context die bepaalt wat wel of niet grappig is. Zo is het in Aalst not done om te lachen met de Bende van Nijvel. Mocht corona volgend jaar een thema zijn dan zou een wagen vol carnavalisten in Marc Van Ranst-truitjes wellicht als grappig bestempeld worden, maar een rijdend woonzorgcentrum vol stervende oudjes niet. Humor gaat over de grens opzoeken, maar uiteraard riskeer je daar ook een berisping mee. Dat is geen censuur, maar een logisch gevolg van de sociale rol die humor speelt.’
Van Bruce Lee tot Chun Li
Voor cartooniste Christina De Witte aka Chrostin zijn er gradaties wat betreft culturele toe-eigening: ‘Ik heb Thaise roots en ben zeker geen spreekbuis voor de volledige Aziatische gemeenschap, maar wat mij betreft kan je je perfect in een bekend Aziatisch persoon verkleden, zolang het niet spottend of kwetsend is. Ben je fan van Bruce Lee, kies dan voor een kungfu-outfit en nunchucks, maar laat de yellowface achterwege. Wil je graag een Chinese jurk aan, doe dat dan met respect voor de cultuur en koop geen goedkope kopie op Ali Express. Dat is het verschil tussen culturele uitwisseling en uitbuiting.’
Chrostin verwijst naar de hetze rond de cheongsam (traditionele Chinese jurk, red.) die een Amerikaanse studente in 2018 naar haar eindejaarsbal droeg. Nicki Minaj kwam rond diezelfde periode onder vuur omwille van de videoclip bij het nummer ‘Chun Li’ waarin ze rapt met chopsticks in haar haar. ‘Dat is beledigend, maar dat nummer is wel een bop’, lacht Chrostin. ‘De grens tussen mode, entertainment en cultuur is soms vaag, maar het is wel belangrijk dat we als maatschappij mensen verantwoordelijk houden zonder hen meteen te cancelen. Jij kan je exotische outfit misschien uitdoen na één dag, anderen blijven zwart, Aziatisch of indigenous en dragen de geschiedenis en vooroordelen van hun huidskleur hun hele leven mee.‘
Verkleden in tijden van social media
Wat voor de een beledigend is, is voor de ander aanvaardbaar en omgekeerd. Dat maakt het debat rond culturele toe-eigening zo complex. ‘Ik weet dat sommige Chinese mensen het als een eer zien dat mensen uit andere culturen hun kleding dragen en anderen dan weer niet. Dat is subjectief en alles hangt af van de intentie,’ zegt Chrostin, ‘maar de intentie is niet gelijk aan de impact, zeker online waar alles met een vergrootglas wordt bekeken.’ Ook prof. Verberckmoes wijst op de rol van social media: ‘Wanneer beelden van een stoet de ronde doen op internet overstijgt carnaval de lokale context. Thema’s die op de ene plek misschien als grappig gezien worden, zijn dat elders niet.’
Online ontaarden discussies over culturele toe-eigening al te vaak in scheldtirades en dat kan beter volgens Chrostin: ‘Wil je iemand aanspreken op een foute outfit, doe dat dan in een privébericht en leg uit waarom dit voor jou kwetsend is. Word je berispt omwille van een outfit of iets anders, schuif de schuld dan niet af op de overgevoeligheid van de ander, maar probeer te luisteren en te erkennen dat je verkeerd zat. Zelfs al heb je in het verleden blackface gedragen op carnaval of ben je naar een festival gegaan in indianenkostuum, je groeit als mens en we groeien ook als maatschappij.’
In mijn geval betekent het dat ik de buikdanseressen en geisha’s uit mijn jeugd voortaan links laat liggen. Volgend jaar ga ik weer als pindanoot.
Lees ook:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
