Ayan Mohamud Yusuf, medewerkster van Jambon: ‘Toen ik voor N-VA ging werken, heb ik vrienden verloren’

Vorige week werd Ayan het slachtoffer van een gemene, ongepaste grap in het Canvas-programma ‘De Ideale Wereld’. De Somalisch-Belgische werd door presentator Jan Jaap Van der Wal afgeschilderd als de uitgebuite, onderdanige zwarte vrouw die de tafel van de witte mannen, onder andere haar baas Jan Jambon, moest schoonmaken. Ayan, sinds jaren een gerespecteerd medewerkster van belangrijke politici, laat weten gekwetst en beledigd te zijn. Ze wil dat de aflevering verwijderd wordt.

Na een lang gesprek in maart 2020 naar aanleiding van de release van haar boek, hebben we een goed idee van wie Ayan is. Ze is een straffe vrouw met een pijnlijk verhaal, maar ze laat zich niet klein krijgen door haar verleden. Vanaf het moment waarop ze als tiener in België aankwam, heeft ze zonder zelfmedelijden hard gewerkt om er te geraken. Ze is de laatste om de racismekaart te trekken, maar laat ook niet over zich heen lopen.

In wat volgt lees je het verhaal dat we schreven na onze ontmoeting vorig jaar, net voor de eerste lockdown. Een uitgebreide versie van Ayans levensverhaal lees je in haar boek, ‘Op zoek naar vaste grond’.

Ayan: ‘Vluchtelingen willen niets liever dan in hun land blijven’

Veel Vlaamser dan het huis van Ayan en haar man Peter in Diest wordt het niet. Toch niet als je het van de buitenkant bekijkt, want binnen spat de liefde voor Afrika en voor Ayans Somalische familie van de muren. Het is een mooie weerspiegeling van wie ze meer dan twintig jaar na haar aankomst in ons land is geworden: een mix van België en Somalië. ‘Mijn Nederlands is niet perfect, maar ik voel mij evenzeer Vlaamse als Somalische’, zegt Ayan. ‘Het gaat om wat je vanbinnen voelt, niet om wat buitenstaanders je doen voelen.’

Als tienjarige moest Ayan met haar familie wegvluchten uit Mogadishu, de Somalische hoofdstad die in haar herinnering nog steeds een paradijs is en heel wat verschilt van het verwoeste oorlogsfront dat we in het journaal zien. Tijdens de zeven jaren van omzwervingen en gruwel die volgden, werd ze gescheiden van haar gezin. Als een gebroken tiener kwam Ayan in Brussel terecht, waar ze zonder zelfmedelijden aan haar weg begon te timmeren. ‘Ik noem België het beloofde land omdat je hier zoveel kansen krijgt’, legt Ayan uit. ‘Maar je moet ze wel grijpen. Als je hier komt, doe dan iets. Blijf niet op je kont zitten. Ga werken en draag bij.’

Ik noem België het beloofde land omdat je hier zoveel kansen krijgt. Maar je moet ze wel grijpen.

Ayan geeft zelf het goede voorbeeld. Ze werd aangenomen als kabinetsmedewerker van Yves Leterme en werkte sindsdien voor Herman Van Rompuy en Geert Bourgeois. Vandaag werkt ze voor Vlaams minister-president Jan Jambon. Met haar vzw probeert ze onderwijs naar Afrika te brengen en spreekt ze op Vlaamse scholen. Nu ze de pijn van vroeger een plaats heeft gegeven, is Ayan klaar om haar verhaal te vertellen in haar boek.

Waarom heb je besloten om je verhaal te vertellen?

‘De laatste jaren ga ik geregeld op scholen spreken. Vooral bij jonge kinderen merk ik dat ze een totaal fout beeld hebben van vluchtelingen en van Afrika, en dat komt door wat ze zien op tv en wat ze thuis te horen krijgen. Voor hen is Afrika een donkere, arme plek waar alleen hongersnood en oorlog heerst. Dat vind ik jammer, want mijn vaderland Somalië is een prachtige plek met heel warme mensen. Ook over vluchtelingen horen kinderen veel foute verhalen. Ze begrijpen de vluchtelingenproblematiek verkeerd en hebben vragen. Nadat ik mijn verhaal heb verteld, is hun beeld veranderd. Soms vragen ze achteraf of ze mijn verhaal kunnen laten lezen aan hun ouders. Ik geef hen dan een link naar een interview, maar dat is niet hetzelfde. Dus dacht ik: waarom geen boek?’

Dat kan niet makkelijk geweest zijn om te schrijven.

‘Mocht ik dit boek tien of vijftien jaar geleden geschreven hebben, was het een totaal ander verhaal. Dan was het een verhaal vol haat, woede en pijn die nog niet genezen was. Ik ben blij dat ik zo lang gewacht heb om het te vertellen, want ik heb wat afstand kunnen nemen.’

Je schrijft dat je liever in oorlog en honger bij je ouders was gebleven dan zonder hen naar België te komen.

‘Gescheiden worden van mijn ouders is het ergste wat me is overkomen. Ik ben daardoor de liefde verloren en ben nog altijd op zoek naar wat gehechtheid en verbondenheid nu weer zijn. Ik zie mijn moeder doodgraag en zou alles voor haar doen, maar als ik haar een knuffel geef, komt die niet recht uit mijn hart. Ik denk dat mijn man haar oprechter een knuffel geeft dan ikzelf, en dat breekt mijn hart. Ik heb de pijn en woede een plaats gegeven, maar ze zijn er nog wel.’

Door gescheiden te worden van mijn ouders, ben ik de liefde verloren. Ik zoek nog altijd naar wat gehechtheid en verbondenheid nu weer zijn.

Je moeder heeft je na jullie vlucht uit Mogadishu naar je oudere zus in Ethiopië gestuurd, die je op haar beurt naar je nonkel stuurde. Met zijn gezin kwam je uiteindelijk in België terecht. Heeft je moeder je uitgelegd waarom je niet bij haar kon blijven?

‘De laatste twee jaar beginnen we er stilaan over te praten. Ik luister nu naar haar verhaal in plaats van kwaad te zijn en weg te lopen. Ze vraagt dan: “Denk je nu echt dat ik je niet graag bij mij had gehad? Maar je gezondheid was belangrijker en ik wilde dat je ogen beter werden.” Ik zag van jongs af aan namelijk heel slecht. Ze heeft me naar Ethiopië gestuurd omdat daar oogartsen waren en er geen oorlog heerste. Als ik me in haar plaats zet, besef ik wel dat ik het moet loslaten, want zij is een moeder die haar kind moest laten gaan. Het deed haar nog meer pijn dan het mij heeft gedaan. Ik denk dat ik haar vergeven heb, maar het blijft jammer dat ik het vertrouwen in de liefde kwijt ben.’

Je hebt lange tijd bij het gezin van je nonkel gewoond, maar die situatie was niet ideaal.

‘Ik ben opgegroeid in een huis vol liefde, met zorgzame, begripvolle ouders die me knuffelden. Je mag zeggen dat ik een beetje een verwend kind was, want ik werd verwend met liefde. Maar plots kwam ik terecht in een gezin waarbij het ieder voor zich was. Iedereen zorgde voor zichzelf, en ik kon dat niet. Men vergat dat ik nog een kind was. Ik weet zeker dat ze het niet zo bedoelden, maar het is wel gebeurd. Daarom wil ik met mijn verhaal vooral ouders bereiken die adopteren of kinderen opnemen in hun gezin. Ik wil hen tonen dat een aangenomen kind zich verloren voelt, ondanks de goede bedoelingen.’

Vindt je familie het oké dat je je verhaal deelt?

‘Mijn familie is trots dat ik met mijn verhaal mensen probeer te helpen, maar als ik tegen andere Somalische mensen uit mijn omgeving zeg dat ik een boek heb geschreven, krijg is de reactie: “Waarover heb jij dan geschreven? Wat heb jij dan meegemaakt?” Ze geloven niet dat ik iets te vertellen heb, zeker omdat ik een vrouw ben. In de Somalische cultuur vertel je niet verder wat je hebt meegemaakt en moet alles binnenskamers blijven. Dat is heel frustrerend.’

Mijn man heeft mijn verhaal in een interview in de krant gelezen toen we al twee jaar samen waren.

‘Ik heb tijdens het schrijven zo vaak gedacht: ik bel naar de uitgeverij en zeg het boek af. Het laatste wat ik wilde, was dat mensen dachten dat ik mijn verhaal vertelde om medelijden op te wekken. Ik vertelde vroeger zelfs niet tegen mijn vriendinnen wat ik had meegemaakt. Mijn man heeft mijn verhaal in een interview in de krant gelezen toen we al twee jaar samen waren. Hij was zo boos. “Ik ben getrouwd met iemand die ik totaal niet ken”, zei hij. Ik had het hem nooit verteld omdat ik niet wilde dat hij me zwak zou vinden.’

Welke reacties verwacht je?

‘Iemand zei me onlangs: “Ayan, weet dat je het olifantenvel dat je altijd al had, nu weer nodig zal hebben.” Tja, er zullen mensen zijn die het niet leuk vinden dat ik opkom voor Somalische meisjes. Ik klaag in mijn boek aan dat meisjes in Somalische gezinnen vaak als huishoudsters behandeld worden. Dochters worden in heel wat families achtergesteld op zonen. Er zijn zelfs meisjes die moeten smeken om geld, zodat ze maandverband kunnen kopen. De mensen in Somalië zijn zich er niet van bewust dat dat niet oké is, omdat ze dat nog nooit gehoord of gelezen hebben. Als je iets niet weet, kan je je er niet beschaamd over voelen of het veranderen. Je doet gewoon verder. Maar ik wil dat er iets verandert voor de volgende generatie.’

Je was zeventien toen je naar Brussel kwam. Hoe heb je je aankomst hier beleefd?

‘We zijn hier heel warm ontvangen, en dat is net wat ik nu mis. Alles is enorm veranderd. Vroeger bemoeide niemand zich met je leven. Als je je verhaal niet wilde vertellen, vertelde je het gewoon niet. Nu willen mensen die dingen weten om je te kunnen beoordelen.’

Vanwaar komt die verandering, denk je?

‘De vluchtelingencrisis heeft er zeker iets mee te maken. Ik merk dat mensen me sindsdien anders bekijken. Ze denken dat ik de taal niet spreek en beginnen in het Engels of Frans tegen me te praten. Ik voel gewoon dat er meer haat is dan toen ik hier aankwam. Iedereen zit op social media, waar je kan schrijven wat je wil zonder dat iemand je achter je scherm ziet zitten. Mensen weten niet hoeveel personen ze daarmee kwetsen.’

Sinds de vluchtelingencrisis bekijken mensen me anders. Ik voel gewoon dat er meer haat is dan toen ik hier aankwam.

Maken die gemene reacties je kwaad?

‘Niet kwaad, maar wel triest, vooral als ik lees dat “alle vluchtelingen profiteurs zijn”, want ik weet dat heel veel vluchtelingen niets liever hadden gewild dan in hun land en in hun vertrouwde omgeving met al hun vrienden en dierbaren te kunnen blijven. Ik denk dat iedereen dat graag zou willen, dus waarom zou ik zomaar uit mijn land weggaan om me in een ander land voor altijd vluchteling te voelen? Zonder oorlog was ik hier niet geweest. Zonder oorlog was ik geen vluchteling geweest. Mensen maken niet het verschil tussen oorlogsvluchtelingen en andere vluchtelingen. Oorlogsvluchtelingen zijn van oorlog weggegaan. Wanneer ze hier aankomen, willen ze niet nog meer oorlog meemaken. Ze willen gewoon samenleven in een vredevol en liefdevol land.’

Hebben de laatste verkiezingsresultaten je bang gemaakt?

‘Als je te veel naar de media luistert, word je bang. Na de verkiezingen was er een moment waarop ik in het station probeerde te raden op welke partij elke persoon op het perron had gestemd. Ik begon me af te vragen of ik nog wel mocht glimlachen naar bepaalde mensen. Op dat moment heb ik me voorgenomen een week lang geen nieuws of media te volgen. Als je afstand neemt, wordt alles duidelijker. Niet alles draait immers om politieke voorkeur. Als ik iemand ontmoet en het klikt, vraag ik niet om de lidkaart in zijn of haar portefeuille te zien, zodat ik weet wie die persoon is. Ik besef heel goed dat er misschien mensen zijn die me op café gedag zeggen, maar die op Vlaams Belang stemmen.’

Waarom zou ik zomaar uit mijn land weggaan om me in een ander land voor altijd vluchteling te voelen?

Maar politiek houdt je bezig?

‘Eigenlijk is de politiek niets voor mij. Ik werk wel in de politiek, maar mijn taak is protocollair (Ayan is verantwoordelijk voor de ontvangst van delegaties, de catering..., red.). Ik zie elke dag ministers van andere partijen, dus ik moet neutraal zijn. Ik behandel iedereen met respect, onafhankelijk van de kleuren die verschijnen als ik een stemtest doe.’

Jan Jambon is een eerder controversieel politiek figuur. Krijg je commentaar op het feit dat je voor hem werkt?

‘Ik heb vrienden verloren door voor N-VA te gaan werken, want ze vinden me hypocriet. “Opportunistisch” is geen alledaags woord, maar ik heb het geleerd doordat vrienden me zo bestempelden. Dat breekt mijn hart. Het probleem is dat mensen politici beoordelen op wat ze op het nieuws zien, terwijl ik hen beoordeel op wat ik achter de schermen zie. Ze zijn ook maar mensen. Voor mij is de manier waarop ze me behandelen het belangrijkste. Als de minister-president me evenwaardig behandelt en me bekijkt als een van hen, heb ik respect voor hem. Mijn ervaring leert me dat links- of rechtsgezind zijn niet bepaalt hoe je als mens bent.’

Hoe sta je tegenover het vluchtelingenbeleid?

‘Het is erg verbeterd tegenover toen ik hier aankwam. Het gaat vlotter en er is geen wachtlijst. Ik vind het bovendien erg positief dat buitenlandse diploma’s nu erkend kunnen worden en dat vluchtelingen hun studies mogen afmaken in hun nieuwe land. Zo heeft mijn broer zijn studies dierengeneeskunde in Somalië niet kunnen afmaken door de oorlog. Hij kwam terecht in Italië, waar hij na een jaar taalles zijn studie kon voortzetten en uiteindelijk zijn doctoraat behaalde. Dat is zó goed...’

Mensen beoordelen politici op wat ze op het nieuws zien, terwijl ik hen beoordeel op wat ik achter de schermen zie. Ze zijn ook maar mensen.

‘Kijk, het is nu eenmaal zo dat België niet alle vluchtelingen kan opvangen. De instroom moet worden verdeeld, want anders komen we in een crisis terecht. Het is ook geen makkelijke taak om het onderscheid te maken tussen oorlogsvluchtelingen en andere vluchtelingen. Iemand die uit Ethiopië komt, kan je niet op dezelfde manier bekijken als iemand die uit Somalië komt. De een heeft alles in zijn land, terwijl de ander wegloopt van oorlog. Het belangrijkste vind ik dat als je hier aankomt als vluchteling, je bijdraagt en de taal leert. Begin desnoods als keukenhulp, in een kringloopwinkel... Ook al spreek je de taal niet, door ermee geconfronteerd te worden, gaat die toch vooruit. Ik ging ’s morgens naar school, en werkte ’s avonds tot middernacht. Als ik het kan, kan een ander dat ook.’

Lees ook: 

• Sahar (36) werd geboren in Syrië en verliet haar thuisland toen ze 25 jaar was
• Damya Laoui (35) vecht als wetenschapper mee tegen kanker: ‘Mijn vader kon ik niet helpen, anderen hopelijk wel’
• Serine Ayari (28): ‘Weinig vrouwen houden comedy vol. De bedreigingen en haters maken het moeilijk’