‘Je hoort zelden iets over ongezonde vriendschappen, maar weet dat die ook bestaan.’
Anna* (26) werd geterroriseerd door haar toxische vriendin: ‘Zij was de poppenspeelster en ik haar marionet’
Echte vrienden zijn goud waard, maar sommige vriendschappen kunnen (heel) slecht nieuws betekenen. Het overkwam Anna* (26), die fysiek en mentaal mishandeld werd door haar vriendin Eline*.
‘Een dikke tien jaar geleden kwam Eline op mijn pad. Ik ontmoette haar op een moment dat mijn wereld erg wankel was: mijn papa worstelde destijds met psychoses, wat een serieuze indruk op mij achterliet. Door de situatie met zijn gezondheid en de gespannen sfeer was ik niet graag meer thuis. Ik zocht steeds meer mijn toevlucht in zaken waar ik wel nog vrolijk van werd, zoals een Nederlandse zanger van wie ik al jarenlang grote fan ben. Een passie die ik met Eline deelde, want ik leerde haar kennen via een online fanclub en zag haar voor het eerst op een optreden en de daaropvolgende signeersessie. In eerste instantie was ons contact casual en speelde ze geen al te grote rol in mijn leven. Ze was vier jaar ouder dan ik, en bovendien woonden we op meer dan honderd kilometer afstand van elkaar. Maar telkens als we elkaar zagen, was het gezelligheid troef en werd onze band hechter.
Ze was zo jaloers dat ze me voor de keuze stelde: zij of mijn andere vrienden.
Na verloop van tijd hadden we elke dag contact en bracht ik bijna elk weekend bij haar thuis door. Op dat ogenblik voelde Eline voor mij aan als een vertrouwde en veilige haven. Ik had het gevoel dat ik bij haar mijn ei kwijt kon, wat thuis destijds niet meer mogelijk was, aangezien mijn mama vooral oog had voor mijn papa en ik aan mijn lot werd overgelaten. Mijn thuissituatie woog op mij, maar Eline was mijn rots in de branding en vrijwel de enige zekerheid die ik toen nog had. In tegenstelling tot velen zag zij mij nog wél, en dankzij haar kon ik van tijd tot tijd even ontsnappen aan alle moeilijkheden die het leven me naar het hoofd slingerde.
Ik was ervan overtuigd dat onze vriendschap voor het leven was en vertrouwde haar blindelings. Maar toen ik haar anderhalf jaar kende, begon Eline alsmaar veeleisender te worden. Voor ik haar ontmoette, had ik een relatief grote vriendengroep. Op school was ik een van de populairdere meisjes, maar dat zinde Eline niet. Op den duur was ze zo jaloers wanneer ik tijd met een andere vriend(in) spendeerde, dat ze me voor de keuze stelde: ofwel koos ik voor haar, ofwel koos ik voor mijn andere vrienden en vertrok Eline met de noorderzon. Ik koos voor de eerste optie en duwde iedereen uit mijn leven. Eline was me te veel waard.
Ooit dropte ze me’s nachts zonder gsm in een bos en verplichtte ze me om daar in mijn eentje de nacht door te brengen…
Op de toppen van mijn tenen
Je zou misschien denken dat Eline tevreden was met het offer dat ik had gebracht, maar niets was minder waar. Het begon me op te vallen dat ze van het ene op het andere moment een totaal andere gemoedstoestand kon hebben. Het ene moment was ze goedlachs, vrolijk en de gezelligste thuis. Kortom: de Eline die ik destijds in mijn hart had gesloten. Maar het andere moment was haar tolerantiegrens zodanig laag dat ik amper een woord mocht zeggen. Ik had steeds meer het gevoel dat ik op de toppen van mijn tenen moest lopen om haar gelukkig te houden.
Als de schooldag er bijvoorbeeld op zat en ik thuis was, moest ik meteen achter mijn laptop kruipen om met haar te videobellen. Als ik dat niet deed, zwaaide er wat. Ik mocht een korte pauze nemen voor het avondeten, maar zodra ik van tafel ging, moest ik me weer melden bij haar. Als ik bij haar bleef slapen wanneer ze slechtgezind was, verplichtte ze me om op de grond te slapen. Eén keer heeft ze me in het midden van de nacht zonder gsm in een bos gedropt en verplichtte ze me om daar in mijn eentje de nacht door te brengen… Diep vanbinnen wist ik dat een vriendschap zo niet in elkaar zit en dat er iets grondig mis was, maar ik was toen al zodanig geïsoleerd dat ik het gevoel had dat ik mijn verhaal met niemand kon delen.
Ik ontvluchtte het internaat om haar te zien, maar ze sloeg me in elkaar. Ik bleef achter met een nog banger hart én een gebroken jukbeen.
Doordat Eline me ook steeds vaker dwong om te spijbelen, begonnen mijn ouders wel door te krijgen dat er meer aan de hand was, maar doordat ik de lippen stijf op elkaar hield, stonden zij ook met de rug tegen de muur. Uiteindelijk zagen ze maar één oplossing: ze stuurden me op internaat. Maar tijdens mijn eerste avond daar was ik zodanig bang dat ik er wegliep en de trein nam om naar Eline te gaan om haar te laten zien dat ik er nog altijd was. Maar Eline was niet blij om me te zien. Enkele seconden later sloeg ze me in elkaar en bleef ik achter met een nog banger hart én een gebroken jukbeen. Op dat ogenblik besefte ik niet wat me overkwam. Zelfs vandaag – jaren later – is het onmogelijk om mijn gevoel van toen in woorden uit te drukken. En daar stopt de waslijst van incidenten niet. Die lijst is jammer genoeg eindeloos, net als het aantal keer dat ik in de daaropvolgende jaren mentaal en fysiek mishandeld werd, want na de eerste klap volgde al snel de volgende…
Soort van stockholmsyndroom
Ondanks het leed dat ze me te vaak aandeed, bleef ik haar jarenlang trouw. Ik heb het raden naar waarom ik al die tijd niet voor mezelf opkwam. Misschien was het een soort van vriendschappelijke versie van het stockholmsyndroom. Wie zal het zeggen? Het enige wat ik kan bedenken, is dat Eline me zo hard manipuleerde dat er geen ruimte meer was om over mijn eigen handelingen na te denken. Zij was de poppenspeelster en ik was haar marionet. Zij bepaalde wat ik moest doen, en als ik niet gehoorzaamde, zou ik de prijs daarvoor betalen. Bovendien was mijn schaamte veel te groot om aan te geven dat Eline me zo behandelde.
Uiteraard werd ik af en toe door anderen aangesproken wanneer ze de zoveelste blauwe plek spotten, maar ik ben nogal een onhandig type, dus ik stak het telkens daarop en ging verder met mijn leven alsof er geen vuiltje aan de lucht was. Op een gegeven moment begon Eline wel naar een psycholoog te gaan, en daar werd de diagnose borderline gesteld. Dat was enigszins een verklaring voor haar gedrag en daden, maar vanaf dat moment ging ze haar persoonlijkheidsstoornis net gebruiken om me bij haar te houden. “Je kan toch geen zieke vriendin in de steek laten? Dat doe je toch niet?” zei ze dan, zeker wanneer ze voelde dat ik toch afstand probeerde te nemen. Ze speelde zo in op mijn gevoel in dat ik keer op keer in dezelfde val trapte.
Een van de ergste fysieke incidenten vond plaats in het buitenland. We hadden een vakantie van vijf dagen, maar voor mij waren die dagen erger dan de hel. Zodra we in het hotel hadden ingecheckt, pakte ze mijn smartphone af en gooide ze het toestel kapot, zodat ik geen contact meer kon hebben met het thuisfront. Vijf dagen lang onderging ik op alle mogelijke manieren haar treiterijen. Toen ik onder de blauwe plekken thuiskwam, kon ik niet anders dan aangifte bij de politie te doen, en wel onder lichte dwang van mijn moeder en mijn toenmalige buurman, die inmiddels mijn partner is.
Posttraumatisch stresssyndroom
Op een bepaald moment zag ik de dood vrijwel als de enige uitweg die ik had om aan Eline te ontsnappen. Soms dacht ik dat ik maar beter uit het leven zou stappen voor ze me nog meer kwaad zou aandoen. Toen ik dankzij de onvoorwaardelijke steun van mijn mama en vriend eindelijk de moed had gevonden om Eline voorgoed uit mijn leven te bannen, was het alsof de doos van Pandora was geopend en viel ik in een heel diep en donker gat. Omdat mijn gedachten alsmaar duisterder werden en ik de uitgang van het spreekwoordelijke doolhof niet vond, zocht ik psychologische hulp. Niet veel later werd bij mij de diagnose van PTSS (posttraumatisch stresssyndroom, red.) gesteld.
Vandaag vind ik het nog steeds moeilijk om op plaatsen te komen waar ik ook met Eline kwam. Die confrontatie zorgt meestal voor heel onaangename flashbacks. Het is alsof ik in een teletijdmachine stap en door de tijd reis, terug naar die momenten met haar... Een jaar nadat ik het hoofdstuk met Eline definitief had afgesloten, vernam ik dat ze overleden was aan de gevolgen van zelfdoding. Toen ik dat nieuws te horen kreeg, barstte ik in tranen uit. Ondanks alles heb ik Eline nooit doodgewenst, maar tegelijkertijd was het de gelukkigste dag van mijn leven. Dat is heel erg om te zeggen, ik weet het, maar haar dood betekende mijn vrijheid… Toen Eline nog in leven was, liep ik achterdochtig rond en keek ik overal achterom. Ik veranderde mijn gsm-nummer en verwijderde mijn sociale media, omdat ze me anders geen dag met rust liet. Met mijn mama ben ik naar haar crematie geweest. Dat was nodig voor mijn verwerking en om de bladzijde te kunnen omslaan, maar nadien had ik het gevoel dat ik helemaal alleen op de wereld was, en dat zinderde op allerlei vlakken na.
Zo ging ik voor een radicale make-over. Ik koos niet alleen voor een nieuw kapsel, maar liet ook veel tattoos zetten. Alle tatoeages die ik tijdens die periode liet plaatsen, weerspiegelen hoe mijn leven destijds was. Mensen die me pas later leerden kennen, vragen me weleens waarom ik zoveel tattoos heb. Meestal zijn ze van mening dat zoiets helemaal niet past bij een meisje met lange blonde haren en sproetjes, maar elk exemplaar heeft een reden. Zelf heb ik nooit vooroordelen over andere mensen, want je weet maar nooit welke bagage ze met zich meedragen.
De gevolgen van mijn vriendschap met Eline zijn er vandaag nog steeds. Ik ben een echte binnenvetter en vertel niemand over mijn problemen. Voor welk obstakel ik ook sta, ik wil niemand tot last zijn. Daarom probeer ik alles altijd in mijn eentje op te lossen. Daarnaast ben ik een pleaser, omdat ik heel bang ben dat iemand boos op me zal worden. Ik ben ook als de dood om mensen te leren kennen en vriendschappen te sluiten. Dat zou je niet merken als je me ziet, want ik ben tegen iedereen heel joviaal. Het kan me niet gek genoeg, maar zodra het te serieus wordt, haak ik af, met als gevolg dat ik eigenlijk geen vrienden heb.
Voor jezelf kiezen
Af en toe hoor je iets over toxische liefdesrelaties, maar je hoort zelden iets over ongezonde vriendschappen. Het taboe dat daarop rust, is waarschijnlijk nog groter, maar het is belangrijk om te weten dat die bestaan. Als je zo jong bent en nog niet weet hoe het leven in elkaar zit, is het soms ontzettend moeilijk om ze te herkennen. Ik heb zo vaak gedacht dat er niets aan de hand was, tot ik uiteindelijk niet anders kon dan de realiteit onder ogen te zien…
Met Eline heb ik de mooiste momenten beleefd, maar ook momenten die ik mijn allergrootste vijand niet toewens. Het is zo moeilijk om aan anderen uit te leggen wat me is overkomen. Ik vertel dit verhaal op een soort van automatische piloot en heb nog vaak het gevoel dat het allemaal een slechte film was. De afgelopen jaren kreeg ik geregeld te horen dat ik het contact met Eline veel eerder had kunnen verbreken. Ik begrijp waarom mensen zo denken, maar in zo’n situatie weet je niet wat je nog kan of moet doen als je zo bang bent. Dan word je in een hoekje gedreven en heb je werkelijk geen flauw idee hoe je überhaupt nog uit dat hoekje komt. Geloof me, het is echt niet zo vanzelfsprekend om het contact met iemand te verbreken die je jarenlang als een vriend(in) beschouwde, zeker niet als je iemand graag hebt gezien en die persoon er alles aan doet om op een of andere manier toch nog in je leven op te duiken.
Als je het gevoel hebt dat je met je rug tegen de muur staat, probeer dan op een bepaalde manier hints te geven aan mensen die je dierbaar zijn.
Ik hoop oprecht dat mijn verhaal de uitzondering op de regel is, maar als je het gevoel hebt dat je met de rug tegen de muur staat, probeer dan op een bepaalde manier hints te geven aan mensen die je dierbaar zijn. Probeer om je niet volledig af te sluiten voor de buitenwereld. Als je dat moeilijk vindt, kan je ook altijd hulp inroepen van een zelfhulpgroep. Zoek naar handvatten, want dit is iets wat je meestal niet in je eentje kan oplossen. Zelfs met de beste wil van de wereld lukt dat maar zelden, dus het is zeker geen schande om externe hulp te vragen. Ik weet als geen ander dat vriendschapsbreuken enorm pijnlijk zijn, maar uiteindelijk zit er niets anders op dan van je hart een steen te maken. Kies eindelijk voor jezelf, want ook jij hebt het recht om (opnieuw) gelukkig te zijn. Zolang je in een toxische relatie – zowel op romantisch als vriendschappelijk vlak – bent verwikkeld, is geluk een utopie. Neem het van mij aan.’
*Anna en Eline zijn schuilnamen.
Denk je aan zelfdoding en heb je nood aan een gesprek? Bel de Zelfmoordlijn op het nummer 1813 of surf naar zelfmoord1813.be.
Lees ook:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
